Konkurs 2011

Projekt stanowi interesującą interpretację ducha ulicy Piotrkowskiej i jednocześnie miasta Łodzi poprzez delikatne odwołanie się do metafory maszyny i pracujących w niej ruchomych tłoków, oferując jednocześnie rozwiązanie współczesne i spełniające warunek powtarzalności.

Genius loci miasta Łodzi, która rozwinęła się w efekcie wprowadzenia w ten rejon XIX wiecznego kapitalizmu, jest związany z przemysłem włókienniczym i eklektyczną architekturą tak fabrykanckich kamienic, szeroko reprezentowanych na ulicy Piotrkowskiej, jak i samych budynków przemysłowych.

Autorzy projektu przyjęli postawę, że wpisanie się w historyczny kontekst ulicy nie musi opierać się ani na cytatach ani na pastiszach czy stylizacjach lub rekonstrukcjach. Zwrócili uwagę, że może ono polegać na poszukiwaniu trudno odnajdywalnych cech, które są charakterystyczne właśnie dla tej konkretnej przestrzeni z całym jej bagażem formalnym i kulturowym. Ten ostatni, współbudowany przez architekturę, opisywany w kanonicznej literaturze, m.in. przez Władysława Rejmonta, brzmi echem tkackich maszyn, kominów, pras. Przesuwający się element przewidziany w projekcie, blokujący widoczność wnętrza kabiny w momencie użytkowania toalety, jest dalekim śladem mobilnych fragmentów pracującej maszyny i stąd stanowi dla Łodzi rozwiązanie unikalne i szczególne .

Wątpliwości Jury budziło przewidziane w projekcie nadmierne eksponowanie wyposażenia toalety, które nigdy w przestrzeni publicznej nie występuje przecież bez osłony, nadającej czynnościom w niej wykonywanym niezbędną intymność. W hierarchii nagród praca ta została postawiona najwyżej i, w odróżnieniu od wyróżnienia II stopnia, gdzie zabieg ten Jury interpretuje jako dopuszczalną, konkursową ”grę kulturową”, w przypadku tej pracy od tego rodzaju interpretacji stroni. W obliczu możliwości realizacji tego rozwiązania Jury uważa, że zbyt jednoznaczna ekspozycja sprzętów mogłaby odstraszać potencjalnych użytkowników od wejścia do kabiny, co mogłoby się stawać gestem nieomal symbolicznym, a w przypadku zaś możliwej do wystąpienia zawodności konserwacji wnętrza i jego elementów – dla założonej reklamy firmy KOŁO mogłoby w efekcie być przeciw skuteczne.

Powściągliwość przestrzennej formy propozycji pozostaje w zgodzie z jej przeznaczeniem funkcjonalnym i możliwością powtórzenia z wariantowaniem, co pozwala rekomendować rozwiązanie by po uzgodnionych zmianach ze zleceniodawcą mogło być ewentualnie implementowane.

Nagrodzoną pracę wyróżnia industrialny i postmodernistyczny charakter bryły i elewacji toalety.
Wyraża się on połączeniem prostej graniastej konstrukcji ze szklanym dachem za pomocą wsporników, których ogólne, poprawne proporcje powinny jednak w większym stopniu
niż zaproponowana forma odwołać się do form występujących w architekturze Łodzi – wspornikach balkonów i zadaszeń.

Smukła forma obiektu korzystnie wpływa na identyfikację toalety w gęstej zabudowie śródmieścia Łodzi i podkreśla jej dodatkowe funkcje – nośnika informacji. Zdolność prefabrykowania obiektu poza miejscem lokalizacji zapewnia oczekiwaną przez organizatora możliwość wielokrotnego użycia toalety we wszystkich wskazanych w konkursie lokalizacjach.

Trafną decyzją autorów jest orientacja toalety w stosunku do pasa drogowego ulicy Piotrkowskiej. Eksponuje bowiem elewacje przeznaczone dla informacji miejskich od strony chodnika, a wejście ustanawia od strony pasażu.

W opinii sądu mocną, wyróżniającą spośród innych prac konkursowych wartością projektu jest jednoznaczna, konsekwentnie rozwiązywana estetyka wnętrza toalety. Zakładana przez autorów ”elegancja” wnętrza toalety zaproponowana w najbardziej dla Łodzi i ulicy Piotrkowskiej charakterystycznej stylistyce eklektyzmu łączy nowoczesne materiały i technologie z historyzującymi podziałami ścian, fakturami powierzchni i detalami. Autorzy wyrażają w ten sposób przekonanie, że główna ulica miasta, aspirująca do roli przestrzeni reprezentacyjnej zasługuje na jej wyposażenie w meble o podobnych właściwościach i standardach. Nieco przerysowany (ze względu na spełnione kryterium minimalnej powierzchni zabudowy) eklektyzujaco – historyzujący charakter toalety jest w opinii sędziów reprezentujących Łódź wartością wyróżnionej pracy.

Ważną sugestią organizatora konkursu jest konieczność zastąpienia zastosowanych w projekcie toalety wyrobów stalowych (umywalka i WC), które nie są przystosowane dla osób niepełnosprawnych, innymi urządzeniami np.: serii Nova Top Bez Barier.

Jury docenia wysoki i bardzo interesujący stopień kreatywności, przy jednoczesnym użyciu minimalnych środków wyrazu.

Minimalistyczny i przezroczysty sześcian ze szkła wbudowany w delikatną ramę stalową z jedną zaledwie pełną ścianą, rzeczywiście (jak stwierdza autor) stanowi bardzo niewielką ingerencję wizualną w historyczną przestrzeń ulicy Piotrkowskiej.

Problem intymności korzystania z toalety, który tutaj w pierwszym odruchu zdaje się rodzić wątpliwości podważające sens (lub inaczej mówiąc „użytkowość”) projektu został zamieniony przez autora na niezwykle interesującą i godną zastanowienia „grę kulturową”. W owej „grze” toaleta staje się swego rodzaju teatrem, ale teatrem bardzo przewrotnym. Gdy jest ona nieużywana przechodzień widzi pustą scenę (dosłownie – bowiem całość ma podłogę z desek) z otwartą kotarą i „scenografią” w postaci tapicerowanej ściany z przymocowanymi do niej – jak to zwykle w WC bywa z umywalką, lustrem, sedesem. Gdy na scenę wkracza „aktor”, czyli użytkownik kotara się zasuwa. Właściwy „spektakl” staje się niedostępny dla publiczności, dając intymność osobie korzystającej z toalety. Dokładnie odwrotnie niż w prawdziwym teatrze.

Ponieważ przechodzień zawsze widzi przestrzeń toalety otwartą, weryfikuje kulturę korzystania z niej.
Tę świadomość ma też użytkownik urządzenia i może działać to wychowawczo. Projekt spełniający kryteria nieagresywnego wpisania się w historyczny kontekst ulicy dotyka jednocześnie ważnych kwestii z obszaru obyczajowości współuczestnictwa i szeroko pojętej kultury życia w mieście.
Z całą pewnością można powiedzieć, że autor przekracza granicę wypowiedzi jedynie architektonicznej i tworząc scenariusz przewidywanych wydarzeń, interakcji i spostrzeżeń towarzyszących zazwyczaj happeningowi wkracza w obszar sztuki współczesnej, również poprzez fakt wciągnięcia w zakres dzieła treści wstydliwych, czy intymnych i to w tak eksponowanym miejscu, jak główna ulica dużego miasta.

Przewrotność, odwaga, lekkość i jednocześnie kultura i delikatność w postawieniu problemu stawia autora w równym szeregu z Luisem Bunuelem w kultowym filmie „Widmo Wolności”.

Pracę wyróżniono za konsekwentną, acz nieco kontrowersyjną, próbę zaprojektowania miejskiej toalety opartą na idei reusingu – nadania swoistego drugiego życia przedmiotom, które według autorów pracy, stanowią wyróżnik – identyfikator poprzemysłowej Łodzi.

Toaleta wykorzystuje zarówno „odzyskiwaną” wodę opadowa zasilającą obieg wody użytkowej, jak i detale i fragmenty maszyn oraz urządzeń technologicznych pochodzące z niefunkcjonujących bądź rozebranych łódzkich fabryk. Przez ten fakt każda kolejna z toalet może mieć indywidualną, odmienną od poprzedniczek formę. Pracę wyróżnia również oryginalny zamysł plastyczny umożliwiający przy niewielkim gabarycie obiektu – optymalnie spełniającym ten warunek konkursu i stwarzający możliwość ustawienia we wszystkich ze wskazanych lokalizacji – możliwość „rzeźbiarskiego” wręcz potraktowania bryły toalety. Błędem jest natomiast zastosowanie w toalecie stalowych urządzeń sanitarnych, które – ze względu na kształt – nie są przystosowane dla osób niepełnosprawnych. W tym przypadku możliwa jest korekta wyposażenia i zastosowanie np. urządzeń serii KOŁO Nova Top Bez Barier.

Toaleta schody

Mimo kilku ewidentnych uchybień względem regulaminu (brak odpowiedzi na kryterium modularności, niemożność realizacji w kilku różnych miejscach Piotrkowskiej) Jury postanowiło przyznać temu projektowi wyróżnienie. Uwagę zwracają: unikalne wśród innych prac potraktowanie bryły, wyczuwalna atmosfera otwartego a jednocześnie wyjątkowego, „prywatnego” zakątka na płaskiej, nieprzytulnej topografii miasta, eleganckie ukrycie intymnej funkcji za odwracającą uwagę formą. Wznoszący się schodkowo narożnik placu sugeruje z jednej strony wielowarstwowość, głębię tkanki miejskiej – rzecz cenna w Łodzi, mieście ocenianym często stereotypowo – z drugiej unoszące się stopnie budzą skojarzenia z klawiszami fortepianu w ruchu: co jest zaletą w miejscu noszącym imię Artura Rubinsteina, ale co będzie nieczytelne w innych, zadanych przez Organizatora punktach Piotrkowskiej.

Oprócz wspomnianych uchybień proceduralnych projekt nie jest wolny od innych wad i niedopatrzeń: lita ściana frontowa z betonu nie jest wandaloodporna i zostanie rychło zamazana; bariera „amfiteatru”, potraktowana na wizualizacji zdawkowo w rzeczywistości będzie przytłaczać – podobnie jak sama bryła, która w dzień mniej słoneczny niż w wizji Autora zmieni się w masywny szary blok; razi nieefektywne wykorzystanie kubatury, zniechęca zakres prac do wykonania wokół inwestycji, pojawiają się pytania funkcjonalne – np. jak pogodzić umieszczaną zwykle w dachu niezbędną wentylację toalety z przyjemnością wypoczynku na schodach. Brak też wyraźnego odniesienia do Łodzi – podobna architektura miałaby prawo bytu w każdym innym mieście.

Nie tracąc z oczu tych niewątpliwych niedociągnięć Jury zdecydowało niemniej nagrodzić wyróżnieniem projekt odważny, emanujący przyjemnością, wnoszący w płaski krajobraz pierwiastek radości, zachęcający do korzystania, nieagresywny względem otaczającej architektury, szanujący intymność momentu korzystania z toalety, twórczo eksplorujący pojawiającą się w tkance ulicznej czysto funkcjonalną bryłę.

Toaleta worek

Wyróżniona praca zwróciła uwagę sądu konkursowego przede wszystkim z uwagi na swoją niezaprzeczalną oryginalność. Zaproponowanie formuły toalety publicznej w formie worka reagującego na ruchy jej użytkownika stanowi rozwiązanie odważne i z pewnością wyróżniające pracę na tle pozostałych.

Poza oryginalnością, o wartości pracy decyduje także podjęta przez Zespół Projektujący, próba włączenia przechodnia w swoistą „grę uliczną”, polegającą na prowokowaniu przechodnia do refleksji nad tym, „co kryje się w worku”. Propozycja ta czyni tym samym projekt łazienki czymś więcej niż tylko funkcjonalnym elementem wyposażenia przestrzeni publicznej ulicy Piotrkowskiej.

Sąd konkursowy pragnie jednak wyraźnie podkreślić, że choć wyróżnił projekt za wspomnianą oryginalność i odwagę proponowanego rozwiązania, nie uznaje go za w pełni wartościowy z uwagi na fakt pewnych uchybień w stosunku do niektórych założeń Regulaminu konkursu:

• po pierwsze: nie przekonuje sądu, że zaproponowanie toalety w kształcie worka uprawnia do stwierdzenia, iż projekt wpisuje się w układ architektoniczno-urbanistyczny ul. Piotrkowskiej. Stwierdzenie Zespołu Projektowego, że zastosowany materiał stanowi trafne nawiązanie do tradycji Łodzi włókienniczej, pozostaje do pewnego stopnia wyolbrzymieniem
• po drugie: budzi wątpliwości założenie, ze możliwość wyszywania wzorów na tkaninie będącej głównym elementem konstrukcyjnym proponowanej toalety, uczyni z niej łatwy w użytkowaniu i czytelny nośnik innowacji
• po trzecie: proponowane materiały (ruchomy stalowy stelaż, wodoodporna gumowana tkanina) nie zapewnią w opinii sądu, zakładanej w Regulaminie łatwości w eksploatacji i konserwacji obiektu
• po czwarte: zastosowane w toalecie wyroby ceramiczne (WC, umywalka), nie są przystosowane dla potrzeb osób niepełnosprawnych.

Reasumując sąd konkursowy stwierdza, że niewątpliwa oryginalność projektu zasługuje na wyróżnienie, jednak z uwagi na powyższe zastrzeżenia, stanowi propozycję trudną do realizacji wedle warunków zaproponowanych przez Organizatora konkursu. Nie można jednak wykluczyć tej realizacji w innych przestrzeniach publicznych, w których tego typu odważne rozwiązania mogą mieć miejsce, co wypada życzyć Zespołowi Projektowemu.