Odbywający się od ponad dwudziestu lat konkurs na projekt toalety publicznej organizowany przez markę KOŁO i Geberit w każdej edycji dotyczy innego punktu na mapie Polski. Zazwyczaj są to miasta i tłumnie odwiedzane w nich miejsca, takie jak dworce, atrakcje turystyczne, bulwary itp. Tegoroczna, 23 odsłona konkursu jest wyjątkowa – zadaniem uczestników jest zaprojektowanie toalety w Tatrzańskim Parku Narodowym, a więc w otoczeniu zupełnie odmiennym, niż do tej pory, jednak również nastawionym na intensywną eksploatację.
Architekci zasiadający w gronie jurorów konkursu „Projekt Łazienki 2021” zgodnie podkreślają, jak ważne przed przystąpieniem do każdego projektu jest poznanie miejsca, w którym ma zostać zrealizowany. Kontekst historyczny i kulturowy, otoczenie, przyszli użytkownicy – informacje na te tematy są niezwykle istotnie w szukaniu odpowiedzi na pytanie, jakie stawia nam projekt. Nie wszyscy uczestnicy konkursu mogą sobie jednak pozwolić na to, aby przed przystąpieniem do przygotowywania koncepcji odwiedzić Tatry. Dlatego organizator konkursu, marka Geberit, przeprowadził ankietę dotyczącą warunków sanitarnych panujących na górskich szlakach. Przedstawione poniżej odpowiedzi są cennym źródłem informacji i z pewnością mogą pomóc tym osobom, którym nie udało się odwiedzić miejsca, dla którego ma zostać zaprojektowana toaleta publiczna.
W anonimowej, internetowej ankiecie, przeprowadzonej na przełomie lipca i sierpnia 2021, udostępnionej m.in. na portalu Facebook, na grupach poświęconych turystyce i górom wzięło udział 1013 respondentów. Ankietę chętniej wypełniały kobiety (77,6%) najliczniej reprezentowana grupa respondentów, to osoby w wieku 35-50 lat (49,5%) oraz mieszkańcy miast powyżej 500 tys. mieszkańców. [wykresy nr 1–3]
89,3% ankietowanych co najmniej raz w roku lub częściej odwiedza góry. Wśród respondentów 7,7% wskazało, że są osobami ze szczególnymi potrzebami (np. osoby z niepełnosprawnościami, osoby mające trudności w poruszaniu się, niewidomi, seniorzy, rodzice z małymi dziećmi lub inne osoby, które w przestrzeniach publicznych muszą przezwyciężać liczne bariery), natomiast 54,6% respondentów wskazało, że zna takie osoby. [wykresy nr 4–6]
Czy chętnie korzystamy z toalet w górach?
Z ankiety wynika, że podobna ilość turystów korzysta z toalet publicznych w górach często i bardzo często (46,5%), co rzadko i nigdy (53,5%). Najbardziej uczęszczane są ubikacje w schroniskach górskich (60,8%); na drugim miejscu znalazły się toalety typu toi-toi 27,6%. 68,10% respondentów deklaruje, że miało trudności z dostępnością toalety publicznej podczas podróży. Zdecydowana większość, bo aż 75,7% uważa, że na górskich szlakach powinno powstać więcej toalet publicznych, 13,6% sprzeciwia się temu, natomiast 10,9% nie ma na ten temat zdania. [wykresy nr 7–9]
W ankiecie pojawiło się pytanie odnoszące się tylko do toalet typu toi-toi, z których Tatrzański Park Narodowy sukcesywnie rezygnuje na rzecz punktów podłączonych do kanalizacji. Na pytanie „Czy będąc w podróży na górskim szlaku korzysta Pan_i z toalet typu toi-toi?” 64,7% respondentów wskazała odpowiedź raczej tak lub tak, natomiast pozostałe 35,3% zaznaczyło nie lub zdecydowanie nie [wykres nr 10]. Jako powody (pytanie otwarte) najczęściej wymieniane były: brzydki zapach, brak czystości, brud, brak papieru toaletowego, brak możliwości umycia rąk. Respondenci musieli także odpowiedzieć na pytanie, co robią, gdy nie ma toalety publicznej, a muszą zaspokoić potrzebę fizjologiczną. Ponad połowa ankietowanych odpowiedziała, że załatwia potrzebę „na dziko” (53,8%), do najbliższego schroniska udaje się 29%, natomiast pozostałe 17,2% nie dopuszcza do takiej sytuacji – wcześniej sprawdzają dostępność toalet w miejscach, które planują odwiedzić. [wykres nr 11]
Problemy z wyposażeniem i czystością
Ankietowani, odpowiadając na pytanie, co jest niezbędne w toalecie publicznej, musieli wskazać 5 spośród 16 zaproponowanych rozwiązań, udogodnień i sprzętów. Najpopularniejsze odpowiedzi to: przestrzeń do odłożenia plecaka czy kurtki (65,4%), bezdotykowe sprzęty, takie jak bateria, spłuczka, dozownik do mydła (50%), przestrzeń zapewniająca komfort (36,4%), sposób zamykania drzwi (34,8), ciepła woda (29,4%). Z kolei w pytaniu o to, czego najbardziej brakuje w toaletach publicznych, najczęściej pojawiające się odpowiedzi to: odpowiedni stan higieny w pomieszczeniach (72%), papier toaletowy (53,3), środki czystości (48,5%), większa liczba stanowisk (33,4%), bezdotykowe urządzenia (30,3%). [wykres nr 12]
Odpowiedzi na pytania zadane w ankiecie wyraźnie i jednoznacznie wskazują, że warunki panujące w toaletach przy górskich szlakach są dalekie od zadowalających i nie spełniają oczekiwań turystów. Ponad połowa respondentów – 55,5% oceniła standard toalet na szlaku jako słaby lub bardzo słaby, zaledwie 9,2% jako dobry lub bardzo dobry, pozostałe 35,3% jako umiarkowany. Prawie 76% respondentów oceniło poziom przystosowania toalet do potrzeb osób z niepełnosprawnościami, seniorów itp. jako słaby lub bardzo słaby, a niewiele ponad 4% jako dobry lub bardzo dobry. [wykresy nr 13–14]
Według turystów poruszających się po górskich szlakach, w toaletach tam zlokalizowanych największymi problemami są: stan czystości (65%), brzydki zapach (64,7%), dostępność na szlakach (45,7%), brak papieru toaletowego (44,5%), kolejki w sezonach turystycznych (40,5%). [wykres nr 15]
Z dziećmi? Pod górkę!
Spośród ankietowanych nieco ponad jedna trzecia (37,5%) odpowiedziała, że podróżuje z dziećmi. Na pytanie, czy łatwo korzysta się z dziećmi z toalet na szlaku, ponad połowa respondentów (59,1%) zaznaczyła odpowiedź „nie”. Jako powody (pytanie otwarte) wskazywali: zbyt mało miejsca, brud i niehigieniczne warunki, duże kolejki, brak ciepłej wody i środków czystości, takich jak mydło i papier, brak przewijaka, brak miejsca do odłożenia rzeczy typu kurtka, plecak, torba. Jednym z punktów ankiety, skierowanym tylko do tej grupy, była prośba o ocenę dostępności i dostosowania do ich potrzeb toalet publicznych na górskich szlakach (wyposażenie m.in. w przewijak). W skali od 0 do 10, gdzie 0 oznacza „zdecydowanie bardzo źle” a 10 „zdecydowanie bardzo dobrze”, najwięcej respondentów (28,2%) zaznaczyło odpowiedź 0. [wykres nr 16]
Czy turyści szanują środowisko naturalne?
W Tatrzańskim Parku Narodowym na szlakach nie ma koszy na śmieci – wynika to z ryzyka, że resztki jedzenia i inne odpadki zwabią dzikie zwierzęta. Może to być bardzo niebezpieczne w skutkach zarówno dla samych zwierząt, jak i dla turystów. Dlatego w ankiecie pojawiło się pytanie, co miłośnicy górskich szlaków robią ze śmieciami, takimi jak papier toaletowy, podpaski czy tampony, a także opakowania po żywności i napojach. Ponad 70% deklaruje, że zabiera śmieci ze sobą, 26,5% szuka koszy i wyrzuca we wskazane miejsca (np. w schroniskach), 1,3% zakopuje, natomiast 0,5% przyznaje, że po prostu wyrzuca je na szlaku. Nieco ponad 1,5% respondentów przyznało, że odpady higieniczne zakopują w ziemi, natomiast szkło, plastik itp. wynoszą ze sobą i wyrzucają w najbliższym wskazanym miejscu [wykres nr 17]. Rozwiązania takie jak woreczki strunowe na odpady typu papier czy tampon są bardzo mało popularne. Jednocześnie, jako najbardziej nieekologiczne zachowania w górach respondenci wskazali śmiecenie (94%), palenie papierosów (58,7%) czy załatwianie potrzeb na szlaku (31%), wśród popularnych odpowiedzi pojawiły się też hałasowanie, picie alkoholu, niszczenie przyrody, straszenie zwierząt, wychodzenie poza szlak czy mycie się w strumieniach.
Wyzwanie dla architektów
Z ankiety jasno wynika, że toalety na górskich szlakach w Polsce pozostawiają wiele do życzenia. Korzystanie z nich turyści traktują raczej jako zło konieczne, niektórzy wolą nawet załatwić potrzebę na dziko. Dużym problemem jest dostosowanie ubikacji do potrzeb osób z niepełnosprawnościami czy opiekunów z dziećmi. W toaletach brakuje środków czystości, jest brudno, niewygodnie. W skrócie – wizyta w toalecie publicznej koło szlaku nie ma nic wspólnego z komfortem. Problematyczne jest także podejście do śmieci, mimo wysokiej świadomości, że zostawianie po sobie różnego rodzaju odpadków jest nieekologiczne i szkodliwe dla środowiska, część respondentów przyznaje, że zakopuje odpady higieniczne w lesie.
Komfortowa, dostosowana do potrzeb wszystkich turystów, czysta i odpowiednio wyposażona toaleta publiczna to element, którego turystom zdecydowanie brakuje. Dlatego właśnie Tatrzański Park Narodowy został Partnerem tegorocznej edycji konkursu KOŁO „Projekt Łazienki 2021” organizowanego przez Geberit. Przed architektami nie lada zadanie – czy uda im się połączyć w całość wymagania i wytyczne TPN oraz potrzeby przyszłych użytkowników z poszanowaniem miejsca, natury i estetyką wpisującą się w otoczenie? Przekonamy się już w październiku, kiedy rozpocznie się głosowanie Internautów. Werdykt jurorów poznamy 15 listopada 2021.
